ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ*
Σε όλες τις ταινίες μου υπάρχει το στοιχείο της αντίστασης, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο
"Μήνας Κώστα Γαβρά" είναι ο Ιανουάριος, καθώς μετά την κοσμοπλημμύρα την περασμένη Τρίτη στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, που φιλοξενούσε τον σκηνοθέτη για μια συζήτηση περί πολιτικής και κινηματογράφου, την ερχόμενη Πέμπτη βγαίνει στις αίθουσες η τελευταία του ταινία, το Κεφάλαιο (Le capital), μια ιστορία για τους ανθρώπους που κινούν τα νήματα στο μεγάλο χρηματοπιστωτικό «παιχνίδι» των τραπεζών και των χρηματιστηρίων, εις βάρος των απλών ανθρώπων που χάνουν τις δουλειές τους και συνθλίβονται στο περιθώριο. Και στις 29 του μήνα έρχεται το μεγάλο αφιέρωμα στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, όπου παρουσιάζεται το σύνολο σχεδόν του έργου του σκηνοθέτη, ένα αφιέρωμα πλαισιωμένο με συζητήσεις, αναλύσεις για το έργο του και μαθήματα για τον κινηματογράφο από τον Γαβρά, ανοιχτά στο ευρύτερο κοινό.
Το Κεφάλαιο παρουσιάζει τις περιπέτειες ενός «κανονικού» ανθρώπου που εξελίσσεται σε έναν αδίστακτο τραπεζίτη (τον υποδύεται ο Γκαντ Ελμαλέχ, πασίγνωστος κωμικός στη Γαλλία). "Οι τραπεζίτες είναι φαινομενικά γοητευτικοί άνθρωποι, εξαιρετικά μορφωμένοι", μας είπε ο Κώστας Γαβράς την περασμένη Τρίτη. "Αλλά πίσω από αυτή τη γοητεία, τη μόρφωση και την καλλιέργεια, κρύβεται μια πολύ σκοτεινή πλευρά. Αυτή τη σκοτεινή περιοχή προσπάθησα να περιγράψω στην ταινία μου. Σήμερα ζούμε σε έναν άγριο καπιταλισμό και αυτοί οι άνθρωποι της οικονομικής εξουσίας ζουν σε έναν δικό τους, εντελώς απομονωμένο κόσμο, συνομιλούν όχι με ανθρώπους με σάρκα και οστά, αλλά με εικόνες σε μια ψηφιακή οθόνη, σε σύνδεση με την άλλη άκρη του πλανήτη, βλέπουν γραφήματα αντί για τις πραγματικές εξελίξεις, δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Ο ήρωάς μου σε μια σκηνή όπου συγκρούεται με έναν θείο του, του λέει 'Εσείς πιστεύατε κάποτε στον διεθνισμό, εμείς τον κάνουμε πράξη με την παγκοσμιοποίηση'. Αλλά βέβαια είναι ένας Ρομπέν των Δασών από την ανάποδη, κλέβει τους φτωχούς...".
Κεντρική ιδέα, κεντρικός στόχος, οι πλούσιοι να γίνουν πλουσιότεροι, φράση που ο Γαβράς άκουσε από άνθρωπο της Goldman Sachs: «Παίρνουμε τα λεφτά από τους φτωχούς γιατί αυτοί είναι οι πιο πολλοί». Ζούμε τον Γ' Παγκόσμιο Πόλεμο, πιστεύει ο Κώστας Γαβράς, έναν οικονομικό πόλεμο, που είναι ταυτόχρονα παντού και συγχρόνως λειτουργεί ως εμφύλιος μέσα στις κοινωνίες.
"Και το σύστημα του τραπεζικού κεφαλαίου είναι σαν ένας στρατός που πρέπει να κερδίσει έναν πόλεμο. Και πραγματικά βρισκόμαστε σε πόλεμο σήμερα. Ζούμε σ' έναν άγριο καπιταλισμό, οι πλούσιοι γίνονται ολοένα και πλουσιότεροι, γυρίσαμε πάρα πολλά χρόνια πίσω. Οι βασικές αρχές που ίσχυαν στις κοινωνίες μας έχουν αλλάξει και κυρίως έχει παραμεριστεί η ηθική. Αυτό που κυριαρχεί σήμερα είναι η προσωπική επιτυχία, χωρίς κανέναν φραγμό, χωρίς περιορισμούς. Κάθε είδος ηθικής περνάει μέσα από το εγώ και καθορίζεται από το χρήμα. Έπεσε κάποια στιγμή στα χέρια μου ένα μικρό βιβλίο, κάπου εκατό σελίδες, με τίτλο 'Ο ολοκληρωτικός καπιταλισμός' ("Le capitalisme total").
Ο συγγραφέας του, ο πρώην τραπεζίτης Ζαν Πεϊρελεβάντ, περιγράφει τη σημερινή δημοκρατία σαν ένα φάρμακο placebo (εικονικό). Λέει, δηλαδή, ότι οι μεγαλομέτοχοι των τραπεζών και των επιχειρήσεων είναι αυτοί που διευθύνουν σήμερα τον κόσμο. Τον συνάντησα και συζητήσαμε αρκετά, νομίζω ότι το έγραψε σε μια στιγμή κρίσης ειλικρίνειας, σχεδόν του 'ξέφυγε'. Η ιδέα μου αρχικά ήταν να κάνω ένα φιλμ πάνω στο χρήμα, το οποίο νομίζω ότι έχει μεταμορφωθεί στις μέρες μας σε έναν νέο θεό, ένα είδος θρησκείας. Αναρωτιόμουν με ποιον τρόπο θα μπορούσα να προσεγγίσω το θέμα, όταν ανακάλυψα αυτό το βιβλίο του Πεϊρελεβάντ, κι έμεινα κατάπληκτος από τα όσα έγραφε, που δυστυχώς δεν φαίνονταν και τόσο υπερβολικά. Και στη συνέχεια διάβασα και το βιβλίο του Στεφάν Οσμόν 'Le Capital' που εκείνος πια τα έλεγε καθαρά, εφόσον είχε υπάρξει μεγάλο στέλεχος αυτής της οικονομικής αλυσίδας και την εγκατέλειψε γιατί ένιωθε ότι δεν μπορούσε πια να επιβιώσει».
Στη συζήτηση με τον Κώστα Γαβρά, τίθεται εκ των πραγμάτων το ερώτημα για το νόημα και την ουσία του πολιτικού κινηματογράφου: «Για να απαντήσουμε στο ερώτημα τι είναι πολιτικός κινηματογράφος, πρέπει πρώτα να ορίσουμε τι είναι η πολιτική. Κατά τη γνώμη μου, πολιτική είναι ό,τι κάνει ο καθένας από εμάς κάθε μέρα, καθώς όλοι μας διαθέτουμε μια εξουσία (pouvoir) απέναντι στους άλλους, γύρω μας. Το πώς τη χρησιμοποιούμε, είναι πολιτική. Και φυσικά αυτοί που είναι πιο πάνω απ' όλους στην κοινωνία έχουν τη μεγαλύτερη εξουσία και την ασκούν σε όλους, ακόμη και διαστρεβλώνοντας τις έννοιες.
Για παράδειγμα, στη Γαλλία, οι ομαδικές απολύσεις στις μεγάλες επιχειρήσεις και στους δημόσιους οργανισμούς γίνονται υπό τον τίτλο του 'κοινωνικού προγραμματισμού' (plans sociaux). Ετσι εμφανίζεται το θέμα στις τηλεοράσεις, στις εφημερίδες, παντού. Η λέξη 'απολύσεις' δεν υπάρχει πουθενά. Μιλούν λες και κάνουν κάποιο δώρο σε αυτούς τους ανθρώπους που τους αφήνουν χωρίς δουλειά».
Για την κρίση
Μπορεί ο κινηματογράφος να δώσει κάποια ουσιαστική απάντηση στην εποχή της κρίσης; «Tη λύση στα τεράστια προβλήματα δεν θα τη δώσει μια ταινία. Δεν είναι αυτός ο ρόλος ούτε του κινηματογράφου, ούτε του σκηνοθέτη. Ο κινηματογράφος δεν είναι για να προσφέρει κάποιο πολιτικό δίδαγμα, είναι ένα θέαμα, όπως το αντιλαμβάνονταν οι αρχαίοι Έλληνες με το θέατρο, ένα θέαμα όπου μέσα εκεί ο θεατής εμπλέκεται συναισθηματικά... Αυτός είναι ο ρόλος του κινηματογράφου, όχι να υπαγορεύει στον θεατή κάποιες ιδέες. Και βέβαια, προσωπικά για μένα ο κινηματογράφος είναι ένα μέσο αντίστασης, ως κινηματογραφιστής μπορώ να κάνω ερωτήσεις, δεν έχω τις λύσεις, αλλά μ' ενδιαφέρει πρώτα απ' όλα η αντίσταση στην καταστροφή που βλέπω. Σε όλες τις ταινίες μου υπάρχει το στοιχείο της αντίστασης, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο. Και αν θέλετε να σας απαντήσω τι θεωρώ ότι πρέπει να γίνει με τη σημερινή κατάσταση της κρίσης, πιστεύω ότι η λύση θα έρθει από τους ανθρώπους που ψηφίζουμε, που επιλέγουμε να κάνουν τη δουλειά της αντιμετώπισης των προβλημάτων -και πληρώνονται καλά γι' αυτή τη δουλειά. Πρέπει να ξέρουμε ποιους διαλέγουμε και γιατί τους διαλέγουμε. Αυτό είναι το πρόβλημα. Και κυρίως αυτό είναι ένα πρόβλημα ελληνικό, εδώ και πάρα πολλά χρόνια».
Πριν λίγα χρόνια ο Κώστας Γαβράς κλήθηκε στην Ελλάδα ως επικεφαλής μιας επιτροπής για τη σύνταξη νέου νομοθετικού πλαισίου για τον κινηματογράφο. Δυστυχώς, η δουλειά που έκανε αυτή η επιτροπή δεν μεταφράστηκε σε πρακτικά αποτελέσματα... "Δεν μετάνιωσα για τη συμμετοχή μου σε αυτή την επιτροπή, γιατί μαζί με τους συνεργάτες μου, όλοι μαζί, κάναμε το πρώτο βήμα για να αλλάξει η κατάσταση στον χώρο του ελληνικού κινηματογράφου. Δυστυχώς, αυτή η προσπάθεια δεν ολοκληρώθηκε και γενικά το κράτος στην Ελλάδα δεν έχει βοηθήσει ποτέ τον κινηματογράφο με ουσιαστικό τρόπο. Για μένα η ύπαρξη εθνικής κινηματογραφίας σε κάθε χώρα είναι κάτι απολύτως αναγκαίο".
Ο Κώστας Γαβράς αναφέρθηκε και στην πρόσφατη φυγή από τη Γαλλία του Ζεράρ Ντεπαρντιέ, θέλοντας να αποφύγει την υψηλή φορολόγηση της περιουσίας του. «Ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ είναι ο μεγαλύτερος ηθοποιός που έχουμε στη Γαλλία, ο πιο σπουδαίος εδώ και πολλά χρόνια, από την εποχή του Ζαν Γκαμπέν. Είχε πολλά προβλήματα στη ζωή του, από την παιδική του ηλικία, έχασε πριν από λίγα χρόνια και τον γιο του... Αυτή τη στιγμή όλοι έχουν στραφεί εναντίον του. Αλλά κάποια στιγμή θα ξαναγυρίσει στη Γαλλία, το θεωρώ βέβαιο. Τι θα κάνει στη Ρωσία;».
Ημερομηνία δημοσίευσης: 13/01/2013
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου