Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΤΖΑΒΕΛΛΑ*
Οδοιπορικό της «Κ.Ε.» στις αρχαίες «πληγές» του Μαραθώνα. Στους τρεις σπουδαίους αλλά απαξιωμένους αρχαιολογικούς χώρους, που υπολειτουργούν ή έχουν λουκέτο ελλείψει προσωπικού, διότι δεν έχουν γίνει ακόμα προσλήψεις εποχικών υπαλλήλων.
Αφορμή για το ρεπορτάζ, η απουσία τους από τη λίστα με τις ξεναγήσεις, που εντάσσουν στο πρόγραμμά τους τα μεγάλα τουριστικά γραφεία της Αθήνας. Ραντεβού στην κλειστή αρχαία πόλη του Ραμνούντα, στο λουκέτο της Μπρεξίζας και στον Τύμβο, τον οποίο επισκέφτηκαν... πρόβατα.
Σφραγισμένη είσοδος, σκουριασμένα κάγκελα. Κατάλευκα σκανδιναβικά χέρια τρυπώνουν ανάμεσα στην περίφραξη και πατούν το ζουμ στη μηχανή. Ετσι μόνο μπορούν να θαυμάσουν -έστω και αλλοιωμένο από τα pixels- ένα από τα αρχαία αιγυπτιακά αγάλματα, το οποίο διακρίνεται στο βάθος του αρχαιολογικού χώρου.
Τουρίστες που ταξίδεψαν από την άλλη άκρη της Ευρώπης στη χώρα μας και έφτασαν στην παραλία της Νέας Μάκρης, για να απολαύσουν τον ήλιο, τη θάλασσα και τα αρχαία του Δήμου Μαραθώνα, θα φύγουν με μια φωτογραφία γεμάτη κόκκο και χέρια βαμμένα από τη σκουριά.
Δεν ήξεραν όταν ήρθαν εδώ ότι θα βρουν λουκέτο στην είσοδο.
Βρισκόμαστε στη θέση Μπρεξίζα, στη νότια πλευρά του κάμπου του Μαραθώνα, στο μοναδικό ιερό Αιγυπτίων θεών στην Αττική. Η εικόνα, αποκαρδιωτική. Ξερόχορτα ύψους περίπου δύο μέτρων και καλαμιές, που κανείς δεν ασχολήθηκε να κόψει, μαρτυρούν την εγκατάλειψη. «Εχει καθαρίσει ο πυρήνας της Μπρεξίζας. Ο καθαρισμός ξεκινάει στα μέσα Απριλίου και ολοκληρώνεται στα μέσα Μαΐου. Τα μηχανήματα πάνε σταδιακά από χώρο σε χώρο στα σημεία αιχμής. Δεν γίνεται να καθαριστούν όλοι ταυτόχρονα» ισχυρίζεται η αναπληρώτρια διευθύντρια της Β' Εφορείας Αρχαιοτήτων, Ελένη Ανδρίκου.
Σε ένα σημείο, κοντά στην είσοδο, λιμνάζουν λασπόνερα, υπενθυμίζοντας ότι βρισκόμαστε στο κέντρο ενός αρχαίου έλους. Αυτά τα νερά είναι το μόνο εμπόδιο που συναντά σ' αυτή την πλευρά όποιος αποφασίσει να μπει παράνομα μέσα στο χώρο. Γιατί στο σημείο αυτό δεν υπάρχει περίφραξη.
Στο Μουσείο
«Η επίσκεψη στο χώρο γίνεται με ραντεβού. Θα μας πείτε πόσα άτομα, ώρα και ημερομηνία και θα σας πούμε αν μπορούμε να ανοίξουμε», μας είπε στο τηλέφωνο ο υπάλληλος του Αρχαιολογικού Μουσείου του Μαραθώνα. Το Μουσείο αποτελεί παρηγοριά για τους τουρίστες που φτάνουν στο Δήμο Μαραθώνα, αν το προλάβουν ανοιχτό.
Γιατί λόγω έλλειψης προσωπικού, οι αρχαιολογικοί χώροι της περιοχής κλείνουν στις 3 μετά το μεσημέρι. Εκτός από την απομονωμένη, αρχαία πόλη του Ραμνούντα, που παραμένει κλειστή καθ' όλη τη διάρκεια της ημέρας.
Κλειστός, αν και καινούργιος, παραμένει και ο μουσειακός χώρος -για να ανοίξει πρέπει να δοθεί άδεια από τη Β' Εφορεία Αρχαιοτήτων στο γκρουπ που υποβάλλει αίτηση να επισκεφτεί το χώρο. Τέρμα Θεού, σε ένα χώρο που ενδείκνυται για φυσιολάτρες, τα αυτοκίνητα σταματούν. Ξεκινάει η πεζοπορία, στην κοιλάδα του Λιμικού, στο βορειοανατολικό άκρο της Αττικής, δίπλα από τον Ευβοϊκό κόλπο, όπου σώζονται τα ερείπια του αρχαίου δήμου του Ραμνούντος.
«Δυστυχώς, απαγορεύεται να πάτε πιο κάτω», λέει η υπεύθυνη για τη φύλαξη και τα εισιτήρια του χώρου. Με το εισιτήριο που κόβεις, μπορείς από το σύνολο των 2.500 στρεμμάτων, που καλύπτει η αρχαία πόλη, να περπατήσεις μόνο ένα μικρό τμήμα -σε ευθεία καλύπτει περίπου 600 μ. Οπου βρίσκονται οι ναοί της Θέμιδος και της Νεμέσεως -ο δεύτερος αποτελεί το σημαντικότερο ιερό της θεότητος στον ελλαδικό χώρο.
«Ερχονται εδώ τα λεωφορεία και οι τουρίστες απογοητεύονται που δεν μπορούν να μπουν.
Ακόμα και αυτό το μικρό τμήμα που βλέπεις, με τους ναούς, είναι πολύ ωραίο, αξίζει ο κόπος», λέει η υπάλληλος. Στις 3 μετά το μεσημέρι, η βάρδιά της τελειώνει.
Ούτε νερό
Εκτός από τον ένα και μοναδικό αρχαιοφύλακα, που γίνεται χίλια κομμάτια για να ελέγχει ένα χώρο συνολικής έκτασης 12.500 στρεμμάτων και να τον προστατεύει από τους αρχαιοκάπηλους, ο μόνος που θα βρουν εκεί οι τουρίστες είναι ο Φώτης Λέπουρας, ιδιοκτήτης της γειτονικής ταβέρνας.
Οταν τα σχολεία επισκέπτονται το χώρο, τα ράφια στα ψυγεία του αδειάζουν από μπουκαλάκια με νερό και σχηματίζεται ουρά έξω από τις τουαλέτες της ταβέρνας. «Δεν υπάρχει νερό στον αρχαιολογικό χώρο. Κάναμε ενέργειες, πήγαμε 35 άτομα στο Δήμο Μαραθώνα και ζητήσαμε να μπει νερό και ένας πυροσβεστικός κρουνός. Συμφώνησε και το υπουργείο.
Δεν έγινε. Αν πας πιο μέσα, τα χόρτα φτάνουν και δύο μέτρα. Εγώ μεγάλωσα εδώ, 52 χρόνια ζω στον αρχαιολογικό χώρο. Από το 1960 και μετά ο χώρος ήταν πολύ περιποιημένος.
Τα τελευταία 2 χρόνια όμως εγκαταλείφθηκε» ισχυρίζεται ο ίδιος. Στο χώρο, ισχυρίζεται η κ. Ανδρίκου, «υπάρχει μια πλαστική δεξαμενή νερού, για την πρώτη πυρόσβεση».
«Πρέπει να εντάξουμε τον αρχαιολογικό χώρο του Ραμνούντα στο επόμενο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης» τονίζει η ίδια. Το πλαφόν, που υπήρχε στη χρηματοδότηση από το Γ' Κοινοτικό Πλαίσιο, δεν επέτρεψε να αλλάξει η εικόνα του Ραμνούντα.
«Αν έμπαινε ο Ραμνούντας θα έπρεπε να βγει το Σούνιο» εξηγεί η κ. Ανδρίκου. Σύμφωνα με την ίδια και φέτος οι ανάγκες της σεζόν «θα καλυφθούν με ωρομίσθιους υπαλλήλους». Η τουριστική σεζόν έχει ξεκινήσει, όμως κανείς δεν έχει καταφθάσει.
Επιπλέον, λίγα χιλιόμετρα μακριά, βαρέα οχήματα και εργάτες δουλεύουν πυρετωδώς για να ολοκληρωθεί ο ΧΥΤΑ Γραμματικού. Η επιλογή της θέσης της χωματερής, δίπλα από τις παραλίες και σε απόσταση αναπνοής από έναν από τους μεγαλύτερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, εντάσσεται μάλλον στην πρωτοβουλία της πολιτείας για ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς. Μια χωματερή, θεματοφύλακας της αρχαίας πόλης. Ενα κοπάδι με πρόβατα βόσκει στον τύμβο των Μαραθωνομάχων. Κάτοικοι της περιοχής, που έγιναν μάρτυρες στο γεγονός, εξανίστανται. Στο σημείο της κοσμοϊστορικής μάχης, που είναι παγκόσμιο σύμβολο της νικηφόρας αντίστασης, στο λόφο όπου είναι θαμμένα τα σώματα των νεκρών Αθηναίων μαχητών να αντηχούν εκατοντάδες πρόβατα;
«Μπήκαν για μία ημέρα, για να αποψιλώσουν το χώρο από την υψηλή βλάστηση», ισχυρίζεται η υπεύθυνη υπάλληλος του Τύμβου, Αγγελική Γιαννακάκη. Η ίδια ισχυρίζεται πως το κοπάδι μπήκε εκεί «με έγκριση από τη Β' Εφορεία Αρχαιοτήτων», η βοσκή όμως καθώς φαίνεται δεν ήταν αποτελεσματική.
Οι επισκέπτες
«Ηρθαν εργάτες με μηχανήματα και καθάρισαν, όπως είδατε, και το λόφο και όλα τα μονοπάτια. Δεν μάζεψαν όλα τα χόρτα έγκαιρα, λόγω των βροχών».
Οι περισσότεροι επισκέπτες του Τύμβου είναι ανήλικοι μαθητές.
«Οι επισκέψεις στον Μαραθώνα εντάσσονται μόνο σε ειδικά προγράμματα και δυστυχώς όχι στις συνηθισμένες ξεναγήσεις. Εκτός αν τα γκρουπ απευθυνθούν σε τουριστικά γραφεία του Μαραθώνα.
Στον Τύμβο, μέχρι πρόσφατα, δεν είχαν φύλακες. Δεν υπάρχουν υποδομές. Η περιοχή δεν έχει προβληθεί», τονίζει ο αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ξεναγών, Κρίτων Πιπέρας. Οι πινακίδες ενημέρωσης, που μπήκαν τα τελευταία χρόνια στον Τύμβο, ήταν ένας μικρός πυρήνας αισιοδοξίας.
Γιατί όμως έκλεισε το τουριστικό περίπτερο, που λειτουργούσε εκεί πριν από περίπου 10 χρόνια; Πότε θα αναλάβει το έκτακτο προσωπικό; Μέσα της σεζόν, η λήθη αναβλύζει μέσα στα ξερόχορτα της Ιστορίας.
ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΤΡΑΚΟΣ:
«Είναι αργά για τον Μαραθώνα...»
«Χωρίς περιποίηση, τα αρχαία δεν στέκονται. Θέλουν περιφράξεις, αποψιλώσεις, καθαρισμό, συντήρηση. Είναι σαν τα παιδιά», λέει στην «Κ.Ε.» ο Βασίλης Πετράκος, γενικός γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας και ακαδημαϊκός. Οταν ολοκλήρωσε τη θητεία του ως εφόρου, στη Β' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, είχε αποχαιρετήσει τον Μαραθώνα λέγοντας: «Ο τελευταίος μεγάλος ιστορικός τόπος της Αττικής, μεγίστης σημασίας στην παγκόσμια Ιστορία, συστηματικώς καταστρέφεται. Η αλλαγή του ονόματός του είναι ζήτημα χρόνου». Βαθύς γνώστης των αρχαιολογικών μας θεμάτων ο ίδιος, δηλώνει σήμερα ότι «για τον Μαραθώνα είναι αργά».
«Τον κατέστρεψαν αυτόν το χώρο. Με τα έργα των Ολυμπιακών Αγώνων χάθηκαν όλοι οι αρχαίοι δρόμοι. Τους σκέπασε το κωπηλατοδρόμιο. Τον τύμβο τον μασκαρέψανε. Δεν είναι ο τύμβος αυτός! Είναι ένας καραγκιόζης. Ο Ραμνούντας στέκει, αλλά δεν έχει φύλακες. Τουλάχιστον δεν έχουν γίνει έργα εκεί και παραμένει η πόλη αναλλοίωτη». Θυμάται ο ίδιος με πόσο κόπο σώθηκε κάποτε η Μπρεξίζα. «Στα χρόνια μου ήταν να γίνει αμερικανική βάση. Θα έφτιαχναν τη βάση πάνω στα αρχαία! Με τεράστιες επεμβάσεις και πολύ κόπο τη διαφυλάξαμε από τους Αμερικανούς».
Ο ίδιος αναφέρεται στην προσπάθεια της ακούραστης αρχαιολόγου Ιφιγένειας Δεκουλάκου που «έφαγε τη ζωή της μέσα στο αιγυπτιακό ιερό, σκάβοντας και βρίσκοντας αρχαία».
Χαμένη ελπίδα
«Ο Μαραθώνας», συνεχίζει ο ίδιος, «δεν είναι από τα αρχαία που προσελκύουν τουρίστες. Δεν μπορείς να πας ταξίδι μία ώρα για να δεις ένα λόφο! Το πεδίο της μάχης δεν υπάρχει πια». Στο ερώτημα αν υπάρχει ελπίδα να σωθούν οι αρχαιολογικοί χώροι του Μαραθώνα, απαντά: «Ο πρωθυπουργός είπε ότι το 2021 θα υπάρξει ανάταση. Ας ελπίσουμε ότι τότε θα διορίσει φύλακες. Η Ελλάδα δεν έχει 33 αλλά 300 επισκέψιμους χώρους. Για να μην πούμε για τους υπόλοιπους 2.000 που είναι μη επισκέψιμοι. Στην Ελλάδα που όλα επιτρέπονται, έφτιαξαν δίπλα στον Ραμνούντα χωματερή. Μίζες εργολάβων. Και πόσα έχεις να δεις ακόμα...».
Έντυπη Έκδοση Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Κυριακή 11 Μαΐου 2014
